PIANO HOUSE

──────

GIÁO TRÌNH
MÔN LÝ THUYẾT ÂM NHẠC CƠ BẢN

MỤC LỤC

DANH MỤC BẢNG BIỂU............................................ 5

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT............................................ 5

LỜI NÓI ĐẦU ............................................6

CHƯƠNG 1. ÂM THANH VÀ LỐI GHI NHẠC............................................ 7

1.1 Âm thanh............................................ 7

1.2 Lối ghi nhạc ............................................11

CHƯƠNG 2. NHỊP ĐIỆU - NHỊP - NHỊP ĐỘ ............................................34

2.1 Nhịp điệu, trường độ cơ bản và trường độ tự do............................................ 34

2.2 Nhịp ............................................37

2.3 Nhịp độ ............................................46

CHƯƠNG 3. QUÃNG............................................ 56

3.1 Khái niệm về quãng............................................ 56

3.2 Độ lớn số lượng và chất lượng của quãng, quãng đơn. Quãng đi-a-tô-ních ............................................56

3.3 Đảo quãng, quãng ghép ............................................61

3.4 Quãng thuận, quãng nghịch ............................................64

CHƯƠNG 4. ĐIỆU THỨC VÀ GIỌNG ............................................71

4.1 Âm ổn định, âm chủ, âm không ổn định ............................................71

4.2 Điệu thức trưởng, gam trưởng tự nhiên, các bậc của gam trưởng. ............................................72

4.3 Giọng điệu, các giọng trưởng có dấu thăng và dấu giáng............................................. 75

4.4 Giọng trưởng hòa thanh và giọng trưởng giai điệu............................................ 80

4.5 Điệu thức thứ, gam thứ tự nhiên ............................................81

4.6 Điệu thứ hòa thanh và điệu thứ giai điệu ............................................82

4.7 Các giọng trùng tên, ............................................87

CHƯƠNG 5. XÁC ĐỊNH GIỌNG, DỊCH GIỌNG, CHUYỂN GIỌNG............................................ 93

5.1 Xác định giọng............................................ 93

5.2 Dịch giọng ............................................94

5.3 Chuyển giọng ............................................96

CHƯƠNG 6. THANG ÂM, ĐIỆU THỨC DÂN GIAN............................................ 104

6.1 Quan điểm về thang âm điệu thức dân gian............................................ 104

6.2 Một số dạng điệu thức dân gian hay sử dụng ............................................106

CHƯƠNG 7. HỢP ÂM 118

7.1 Hợp âm ............................................118

7.2 Các hợp âm ba chính ở điệu trưởng và thứ.............................................120

7.3 Các hợp âm ba phụ của điệu trưởng và thứ ............................................122

7.4 Hợp âm bảy............................................ 124

7.5 Các hợp âm bảy dẫn ............................................126

CHƯƠNG 8: GIAI ĐIỆU ............................................131

8.1 Ý nghĩa của giai điệu trong tác phẩm âm nhạc............................................ 131

8.2 Hướng chuyển động của giai điệu và tầm cữ của nó ............................................132

CHƯƠNG 9: MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ LÝ THUYẾT ÂM NHẠC ĐƯƠNG ĐẠI (CONTEMPORARY MUSIC THEORY) ............................................138

9.1 Về âm thanh âm nhạc ............................................138

9.2 Về điệu tính ............................................139

9.3 Về hoà thanh ............................................140

9.4 Về lối ghi nhạc............................................ 141

CHƯƠNG 10: MỘT SỐ KÝ HIỆU NHẠC THƯỜNG DÙNG CHO ĐÀN PHÍM ĐIỆN TỬ............................................146

10.1 Một số cách ký hiệu hợp âm cho đàn phím điện tử ............................................146

10.2 Thang âm Blues ............................................147

10.3 Tiết tấu của một số điệu nhạc phổ biến............................................ 149

TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH ............................................160

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1: Ký hiệu âm nhạc bằng chữ cái
Bảng 2: Một số thuật ngữ âm nhạc thường dùng trong đọc và ghi nhạc
Bảng 2a: Về lý thuyết âm nhạc
Bảng 2b: Về một số loại nhạc hát thông dụng
Bảng 2c: Về cách diễn đạt
Bảng 2d: Về tốc độ chuyển động của âm nhạc (độ nhanh)
Bảng 2đ: Một số ký hiệu bổ sung cho độ nhanh

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Cao đẳng sư phạm CĐSP

Cử nhân CNiên

Đại học sư phạm ĐHSP

Đại học sư phạm âm nhạc ĐHSPÂN

Đại học sư phạm nghệ thuật trung ương ĐHSPNTTW

Đơn vị học trình đvht

Giáo viên GV

Giáo dục và đào tạo GD&ĐT

Giáo sư GS

Học sinh HS

Khoa học và công nghệ KH&CN

Nhà xuất bản NXB

Phó giáo sư PGS

Sách giáo khoa SGK

Sinh viên SV

Thạc sĩ ThS

Tiến sĩ TS

Trung học cơ sở THCS

Trung ương TW

Xã hội chủ nghĩa XHCN

CHƯƠNG 1. ÂM THANH VÀ LỐI GHI NHẠC

1.1. Âm thanh

1.1.1. Cơ sở vật lí của âm thanh.

Khái niệm:

Âm nhạc là nghệ thuật dùng âm thanh và nhịp điệu để diễn tả tư tưởng và tình cảm của con người. Từ khái niệm trên cho thấy tất cả những gì có tính nhạc đều xuất phát từ âm thanh, nhưng ngược lại, cũng có rất nhiều âm thanh không có tính nhạc. Vì vậy, giữa âm thanh có tính nhạc và âm thanh không có tính nhạc là khác nhau.

Âm thanh là một hiện tượng vật lý đồng thời nó còn là một cảm giác. Âm thanh được tạo ra bởi sự dao động của một vật thể đàn hồi nào đó. Khi vật thể đàn hồi dao động đã tạo ra những sóng âm. Những sóng âm này lan truyền trong không gian đến tai người làm cho màng nhĩ cũng dao động cùng với tần số của sóng đó. Từ màng nhĩ những sóng âm này truyền qua hệ thần kinh của bộ não tạo nên cảm giác về âm thanh. Phân biệt âm thanh có tính nhạc và âm thanh không có tính nhạc:

Âm thanh có tính nhạc là sự rung của sóng âm một cách đều đặn. Khi nghe sóng âm đều đặn, tai chúng ta phát hiện được tần số và nhận biết được cao độ của âm thanh. Chẳng hạn như tiếng hát, tiếng đàn, tiếng sáo...Những âm thanh này gọi là những âm có cao độ rõ ràng hay còn gọi là những âm thanh có tính nhạc (âm nhạc).

Âm thanh không có tính nhạc là sự hỗn độn của tần số dao động, nó không theo một trật tự đều đặn. Tai chúng ta vẫn nhận biết được các âm thanh này nhưng không có tần số nào ổn định để có thể phân biệt được cao độ. Chẳng hạn như những âm không có tần số nhất định như tiếng máy nổ, tiếng còi ô tô, tiếng sấm, tiếng gió thổi...gọi là những âm thanh không có độ cao rõ ràng hay còn gọi là tiếng động, là tạp âm.

1.1.2. Các thuộc tính của âm thanh có tính nhạc.

Chúng ta tiếp nhận một số lượng lớn các âm thanh khác nhau, nhưng không phải mọi âm thanh đều được dùng trong âm nhạc. Thính giác của ta phân biệt những âm thanh có tính nhạc và những âm thanh không có tính nhạc (có tính chất tiếng động).

Những âm thanh có tính chất tiếng động không có cao độ chính xác, thí dụ: tiếng rít, tiếng kẹt cửa ... và vì thế, trong tác phẩm của một số nhạc sĩ đầu thế kỷ XX trở về trước đã không sử dụng loại âm thanh này trong tác phẩm âm nhạc.

Âm thanh có tính nhạc được xác định bởi bốn thuộc tính là: độ cao (cao độ - tiếng Anh: pitch hay pitch level), độ dài (trường độ - tiếng Anh: duration), độ mạnh (cường độ - tiếng Anh: loudness hay strength of tone) và âm sắc (tiếng Anh: tone colour hay timbre). Trong bốn thuộc tính này, mặc dù độ dài không làm thay đổi tính chất vật lí của âm thanh, nhưng đứng trên quan điểm âm nhạc, nó lại có ý nghĩa vô cùng quan trọng.

Độ cao (còn gọi là cao độ) là độ cao hay thấp của âm thanh, phụ thuộc vào tần số dao động của vật thể rung. Dao động càng nhanh, âm thanh càng cao và ngược lại. Ví dụ: âm thấp nhất của đàn piano có tần số khoảng 30 Hz (30 lần dao động trong một giây. Hz là chữ viết tắt của Hertz là đơn vị của tần số); âm cao nhất có tần số khoảng 4000 Hz. [theo từ điển âm nhạc của Oxford năm 1979]. Tai người có khả năng phân biệt được những âm có độ cao khoảng từ 27.5Hz đến 4186Hz.

Độ dài (còn gọi là trường độ) là độ dài hay ngắn của âm thanh, phụ thuộc vào thời gian và qui mô dao động của vật thể - nguồn phát âm từ lúc bắt đầu vang lên. Tầm cữ dao động lúc bắt đầu của âm thanh càng rộng thì thời gian tắt dần của nó càng dài.

Độ mạnh (còn gọi là cường độ) là độ vang to hay nhỏ của âm thanh, phụ thuộc vào sức mạnh những di chuyển dao động, tức là phụ thuộc vào tầm cữ dao động của nguồn phát âm. Không gian trong đó diễn ra các dao động gọi là biên độ dao động. Biên độ dao động càng rộng âm thanh càng to và ngược lại. Đơn vị để đo cường độ âm thanh là Decibel (viết tắt là Db).

Âm sắc là khía cạnh chất lượng của âm thanh, là màu sắc của nó. Để xác định đặc điểm của âm sắc, người ta sử dụng những tính từ thuộc các lĩnh vực cảm giác khác nhau. Ta biết rằng mỗi nhạc cụ hoặc mỗi giọng đều có âm sắc riêng. Cùng một âm thanh có cao độ nhất định, nhưng do các loại nhạc cụ hay giọng hát khác nhau phát ra thì mỗi nhạc cụ hay mỗi giọng hát đó lại có một màu sắc riêng. Sự khác biệt của âm sắc tùy thuộc vào thành phần những âm cục bộ mà ở mỗi âm thanh đều có.
1.1.3. Bồi âm

Khi một sợi dây đàn dao động thì tự nó chia ra thành nhiều phần bằng nhau và cùng rung lên. Chẳng hạn khi dây đàn violon dao động, nó không chỉ rung toàn bộ sợi dây đàn mà còn dao động ở 1/2 dây, 1/3 dây, 1/4 dây, 1/5 dây...Trong quá trình dao động chung của toàn bộ dây đàn, những dao động ở từng phần cũng tạo ra những âm cục bộ. Những âm này có độ cao khác nhau vì dao động của các làn sóng tạo ra chúng có tốc độ khác nhau. Tuy nhiên tai người chỉ nghe được âm chính do dao động của toàn bộ dây đàn, còn những âm này không nhận thấy được và được gọi là âm bồi. Ví dụ 1:

Nếu sợi dây chỉ phát ra một âm gốc duy nhất thì hình thái làn sóng của nó sẽ tương ứng với biểu đồ sau:

Sóng âm của 1/2 dây đàn (những làn sóng phân nửa nhanh gấp hai lần):

Sóng âm của 1/3 dây đàn (những làn sóng phân ba nhanh gấp ba lần):

1.1.4. Thang âm tự nhiên

Nếu lấy số lượng dao động của âm thứ nhất (âm gốc) của dây đàn làm đơn vị thì số lượng dao động của các âm cục bộ sẽ được biểu hiện bằng chuỗi số nguyên: 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16...

Thang âm tự nhiên là thang âm gồm âm gốc và các âm bồi của nó. Nếu lấy nốt Do ở quãng tám lớn làm âm gốc, ta có thang âm tự nhiên sau: Ví dụ 2:

page8image33837536

1.1.5. Hệ thống âm thanh, tên gọi, các quãng tám

Hệ thống âm thanh trong âm nhạc

Sự sắp xếp các âm của hệ thống âm thanh dựa theo độ cao gọi là hàng âm, mỗi âm thanh khác nhau là một bậc của hàng âm đó.

Hệ thống âm thanh trong âm nhạc là một thang âm đầy đủ gồm 88 âm khác nhau được sắp xếp theo cao độ của từng âm từ thấp đến cao. Dao động của các âm đó từ âm thấp nhất đến âm cao nhất nằm trong giới hạn từ 27.5 Hz đến 4186 Hz. Đó là những âm thanh có độ cao mà tai người có thể phân biệt.

Tên gọi các bậc cơ bản

Tên gọi các bậc cơ bản trong thang âm của hệ thống âm nhạc: Do, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si.

Các bậc (âm hay nốt) cơ bản này tương ứng với các phím trắng của đàn Piano hay của các đàn phím nói chung: Bảy tên gọi của các bậc cơ bản được nhắc lại một cách chu kì trong thang âm và do đó chúng bao gồm âm thanh của tất cả các bậc cơ bản.

Sở dĩ như vậy vì mỗi âm thứ tám tính ngược lên (trong số những âm phát ra khi bấm các phím trắng) được tạo nên bởi sự tăng gấp đôi số lượng dao động so với âm thứ nhất. Cho nên nó tương ứng với bồi âm thứ hai của âm thứ nhất (âm gốc) vì vậy hoàn toàn quyện với âm đó.

Khoảng cách giữa các âm thanh của những bậc giống nhau gọi là quãng tám. Bộ phận của thang âm trong đó có 7 bậc âm cơ bản cũng gọi là quãng tám. Như vậy toàn bộ thang âm chia thành những tầng quãng tám. Âm thanh của bậc Do được coi là âm đầu của quãng tám. Toàn bộ thang âm gồm bảy quãng tám trọn vẹn và bốn âm hợp thành 2 quãng tám thiếu ở hai đầu hàng âm (ở hai đầu bàn phím piano). Tên gọi các quãng tám tính từ thấp lên cao như sau:

Quãng tám cực trầm (quãng tám thiếu) Quãng tám trầm
Quãng tám lớn
Quãng tám nhỏ
Quãng tám 1
Quãng tám 2
Quãng tám 3
Quãng tám 4
Quãng tám 5 (quãng tám thiếu)
Sơ đồ các quãng tám biểu hiện trên đàn piano:

page10image34543504

(theo sơ đồ này nốt La ở quãng tám cực trầm là 27,5 Hz, nốt Do ở quãng tám 5 là 4186Hz).
1.2. Lối ghi nhạc (các ký hiệu âm nhạc).
1.2.1. Ký hiệu của các bậc cơ bản bằng hệ thống chữ cái.

Trong âm nhạc, người ta còn dùng phương thức kí hiệu âm thanh bằng chữ cái dựa trên bảng chữ cái Latin.

Âm La ở quãng tám thứ nhất có tần số 440Hz được coi là âm mẫu trong hệ thống các âm cơ bản. Do vậy, âm La có tên là chữ A (chữ cái đầu trong bảng chữ cái). Các bậc cơ bản được ký hiệu như sau:
La Si Do Re Mi Fa Sol
A B C D E F G

Ở một số nước như: Đức, Nga...lại ký hiệu âm Si là chữ H, còn chữ B để ký hiệu cho âm Si giáng.

Trong tài liệu này để thống nhất cách ghi, chúng tôi sử dụng ký hiệu chữ B cho âm Si và chữ Bb cho âm Si giáng.

Để chỉ ký hiệu các âm trong các tầng quãng tám khác nhau, người ta thường ghi như sau:

Các nốt ở quãng tám cực trầm ký hiệu bằng chữ cái in hoa và ghi số 2 nhỏ hoặc 2 vạch nhỏ ở bên dưới: A2, B2, hoặc page10image34543712 ; page10image34544128 ...

Các nốt ở quãng tám trầm ký hiệu bằng chữ cái in hoa và ghi số 1 nhỏ ở hoặc 1 vạch nhỏ ở bên dưới: A1, B1, hoặc A, B...

Các nốt ở quãng tám lớn ký hiệu bằng chữ cái in hoa: C, D, E, F, ...
Các nốt ở quãng tám nhỏ ký hiệu bằng chữ cái thường: c, d, e, f,...
Các nốt ở quãng tám thứ nhất đến quãng tám thứ năm ký hiệu bằng chữ cái thường và chữ số hoặc bằng vạch ở bên trên tương ứng với tên gọi của quãng tám đó:

Nốt Do ở quãng tám thứ nhất ghi là: c1 hoặc page11image33789840
Nốt Do ở quãng tám thứ hai ghi là: c2 hoặc page11image33795040
Nốt Do ở quãng tám thứ ba ghi là: c3 hoặc page11image33787344
Nốt Do ở quãng tám thứ tư ghi là: c4 hoặc page11image33794624
Nốt Do ở quãng tám thứ năm ghi là: c5 hoặc

1.2.2. Ký hiệu âm bằng nốt nhạc.

1.2.2.1. Nốt nhạc

Để ký hiệu các bậc (âm) trong âm nhạc người ta dùng nốt nhạc. Nốt nhạc là một hình bầu dục đặc hoặc rỗng có đuôi hoặc không có đuôi. Hình bầu dục đặc hoặc rỗng để xác định trường độ của âm thanh
Ví dụ 3:

page11image33794416 page11image33792128 page11image33796912 page11image33790880

Đuôi của nốt nhạc là một vạch thẳng đứng bám vào mép phải của hình bầu dục (đặc hoặc rỗng) nếu nốt nhạc có đuôi quay lên, bám vào mép trái của hình bầu dục (đặc hoặc rỗng) nếu nốt nhạc có đuôi quay xuống.

Nốt nhạc ở dòng 3 có thể viết đuôi quay lên hoặc quay xuống. Từ nốt nhạc dòng 3 đi lên, các nốt nhạc có đuôi quay xuống nằm bên trái nốt nhạc. Từ nốt nhạc dòng 3 đi xuống, các nốt nhạc có đuôi quay lên nằm bên phải nốt nhạc.
Ví dụ 4:

page11image33797744

Ngoài ra còn có những nét móc ở đuôi nốt nhạc (bao giờ cũng đặt ở bên phải đuôi nốt nhạc) để phân nhỏ trường độ của nốt nhạc.
Ví dụ 5:

page12image34567376 page12image34565920
page12image34568624 page12image34569040 page12image34568832

...
1.2.2.2. Khuông nhạc và các dòng kẻ phụ

Khuông nhạc gồm có năm dòng kẻ song song cách đều nhau. Khoảng cách giữa hai dòng kẻ liền nhau được gọi là khe. Khuông nhạc gồm có 5 dòng kẻ và 4 khe được đánh số từ dưới lên. Các nốt nhạc có thể nằm ở dòng kẻ hoặc ở khe. Ví dụ 6:

page12image34569248

Để ghi cao độ, nằm ngoài 5 dòng kẻ chính, người ta còn dùng các dòng kẻ phụ. Dòng kẻ phụ là những đường kẻ ngắn được đặt ở trên hoặc ở dưới khuông nhạc. Dòng kẻ phụ để ghi các âm thanh cao hơn hoặc thấp hơn các âm thanh nằm trên khuông nhạc.

Ví dụ 7:

page12image34569456

1.2.2.3. Khoá nhạc.

Khoá nhạc còn gọi là chìa nhạc hay chìa khoá nhạc. Đó là ký hiệu đặt ở đầu khuông nhạc để xác định tên những nốt nhạc trên khuông. Có 3 loại khoá thường dùng là khóa Sol, khoá Fa và khoá Do.

Khoá Sol
Khoá Sol có ký hiệu:

Ví dụ 8:

page13image34522544
g1(nốt sol quãng tám thứ nhất)
Khoá Sol được bắt đầu từ dòng kẻ thứ hai của khuông nhạc. Khoá Sol xác định độ cao của nốt Sol ở tầng quãng tám thứ nhất nằm trên dòng kẻ thứ hai. Khoá Fa

Khoá Fa có ký hiệu:
Ví dụ 9:

page13image34526912
f (nốt fa quãng tám nhỏ)
Khoá Fa được bắt đầu từ dòng kẻ thứ tư trên khuông nhạc. Khoá Fa xác định độ cao của nốt Fa ở tầng quãng tám nhỏ nằm trên dòng kẻ thứ tư. Khoá Do

Có nhiều loại khoá Do. Hay dùng nhất là khoá Do Alto

Khoá Do Alto có ký hiệu:
Ví dụ 10:

page13image34525872
c1 (nốt do quãng tám thứ nhất)
Khoá Do Alto được bắt đầu từ dòng kẻ thứ ba trên khuông nhạc. Khoá Do Alto xác định độ cao của nốt Do ở tầng quãng tám thứ nhất nằm trên dòng kẻ thứ ba.

Ngoài ra còn có khoá Do Tenor cũng hay được dùng.

Ký hiệu khoá Do Tenor:

Ví dụ 11:

page13image34526496
c1 (nốt do quãng tám thứ nhất)

Khoá Do Tenor được bắt đầu từ dòng kẻ thứ tư trên khuông nhạc. Khoá Do Tenor xác định độ cao của nốt Do ở tầng quãng tám thứ nhất nằm trên dòng kẻ thứ tư. 14

1.2.3. Các ký hiệu ghi trường độ:

Để ghi trường độ của các âm thanh, người ta dùng các ký hiệu trường độ với các hình nốt nhạc như sau:

page14image34484416

Trên thực tế trong âm nhạc còn có các nốt với trường độ lớn hơn nốt tròn và nhỏ hơn nốt móc tứ (bốn), tuy nhiên đây là các trường hợp hiếm gặp.
Bảng tổng hợp biểu thị sự tương quan giữa trường độ các nốt nhạc như sau:

Ví dụ 12:

page14image34484624

Với hai hay nhiều nốt có móc cùng độ dài đặt cạnh nhau, ta có thể dùng vạch ngang để nối đuôi chúng với nhau (gọi là vạch ngang trường độ). Ví dụ 13:

page15image33918208

1.2.4. Luật âm, luật bình quân, một cung và nửa cung, các bậc chuyển hóa.

1.2.4.1. Hệ thống bình quân, một cung và nửa cung

Mối tương quan về độ cao tuyệt đối (được điều chỉnh chính xác) của các âm trong hệ thống âm nhạc gọi là luật âm hay hệ âm. Luật âm hiện nay lấy điểm xuất phát từ 440 dao động trong 1 giây của âm La ở tầng quãng tám thứ nhất.

Trong hệ thống âm hiện nay, mỗi quãng tám chia thành 12 phần bằng nhau, gọi là 12 nửa cung. Luật âm như vậy được gọi là luật bình quân (hay còn gọi là hệ âm điều hòa). Nó khác với thang âm tự nhiên ở chỗ các nửa cung trong quãng tám ở đây đều bằng nhau. Vì quãng tám được chia thành 12 nửa cung bằng nhau nên nửa cung là khoảng cách hẹp nhất giữa hai bậc của thang âm cơ bản. Khoảng cách do hai nửa cung tạo thành gọi là một cung (còn gọi là nguyên cung hay toàn cung).

Trong một quãng tám, giữa các bậc cơ bản được sắp xếp gồm có hai nửa cung

và năm nguyên cung (ký hiệu nửa cung là: V, ký hiệu một cung là: page15image33646128 ). Chúng được sắp xếp như sau:

Do Re Mi Fa Sol La Si Do
page15image33645088
Do Re Mi Fa Sol La Si Do

1.2.4.2. Các bậc chuyển hoá - dấu hóa

Những nguyên cung được tạo nên giữa các bậc cơ bản chia thành các nửa cung. Những âm thanh chia các nguyên cung ấy thành nửa cung là âm thanh phát ra từ các phím đen trên piano. Như vậy quãng tám gồm 12 âm cách đều.

Mỗi bậc cơ bản của hàng âm có thể được nâng cao hoặc hạ thấp. Những âm tương ứng với các bậc nâng cao hoặc hạ thấp là những bậc chuyển hóa.

Sự nâng cao các bậc cơ bản lên nửa cung gọi là thăng (ký hiệu là #). Nếu nâng cao lên một cung gọi là thăng kép (Ký hiệu là x).

Sự hạ thấp các bậc cơ bản xuống nửa cung gọi là giáng (Ký hiệu là b). Nếu hạ thấp một cung gọi là giáng kép (ký hiệu là bb). Ví dụ 14a:

page16image33896464

Nếu một nốt nhạc đang thăng hay giáng ...muốn trở lại cao độ cơ bản người ta dùng dấu hoàn, còn gọi là dấu bình (Ký hiệu là page16image33759360 ). Nâng cao và hạ thấp các bậc cơ bản gọi là hóa âm.

Ví dụ 14b:

page16image33970480

Các ký hiệu thăng, giáng, thăng kép, giáng kép,

Trùng âm có thể xảy ra giữa hai bậc chuyển hoá.
Ví dụ 19b: Fis = Ges; Ais = Bb...

page17image33882736

1.2.4.4. Nửa cung và nguyên cung (1 cung) diatonic, Nửa cung và nguyên cung chromatic.

Nửa cung diatonic là nửa cung tạo nên giữa hai bậc cơ bản liền kề (hay giữa hai bậc cơ bản khác tên): E - F và B - C.
Ví dụ 20a:

page17image33882944

Ngoài các nửa cung nói trên, có thể tạo ra các nửa cung diatonic giữa các bậc cơ bản với bậc chuyển hóa cao hoặc thấp kề bên hoặc giữa hai bậc chuyển hóa: Cis - D; F - Ges; Fisis – Gis; Eis – Fis
Ví dụ 20b:

page17image33882112

Nguyên cung diatonic là nguyên cung được tạo nên giữa hai bậc kề nhau. Các bậc cơ bản tạo nên 5 khoảng nguyên cung C-D, D-E, F-G, G-A, A-B. Ví dụ 20c:

page18image33938960

Ngoài ra, nguyên cung diatonic có thể tạo nên giữa các bậc cơ bản và bậc chuyển hóa cũng như giữa hai bậc chuyển hóa.

Nửa cung chromatic được tạo ra giữa bậc cơ bản với bậc chuyển hoá cùng tên. C – Cis; D – Des...
Ví dụ 20d:

page18image33916128

Nửa cung chromatic còn được tạo ra giữa các dạng chuyển hoá cùng tên. Cis – Cisis; Es – Eses...
Ví dụ 20đ:

page18image33811632

Nguyên cung chromatic là nguyên cung được tạo ra giữa 1 bậc cơ bản với sự thăng kép hoặc giáng kép của nó.
F – Fisis; G – Gisis; D – Deses...
Ví dụ 20e:

page18image33810384

Nguyên cung chromatic còn là nguyên cung được tạo ra giữa hai bậc chuyển hóa của 1 bậc cơ bản (thăng và giáng của cùng một bậc cơ bản).
Ces – Cis; Ges – Gis...
Ví dụ 20g:

page18image33813088

Nguyên cung chromatic còn là một cung được tạo ra giữa hai bậc ở cách nhau qua 1 bậc.

Eis – G; A – Ces...
Ví dụ 20h:

page19image33848352

1.2.5. Dấu lặng và dấu tăng trường độ:

1.2.5.1. Dấu lặng.

Là dấu nghỉ, chỉ sự ngưng nghỉ của âm thanh. Bảng ghi các dấu lặng tương đương với trường độ:

Tròn ( page19image33834832 ) = page19image33832960

Trắng ( page19image33846896 ) = page19image33846688

Đen ( page19image33842320 ) = page19image33890432

Móc đơn ( page19image33819904 ) = page19image33829472

Móc kép ( page19image33694032 ) = page19image33693616

1.2.5.2. Các ký hiệu bổ sung để tăng trường độ
Dấu nối : là một hình vòng cung nối liền hai nốt nằm cạnh nhau có cùng cao độ. Ký hiệu:
Ví dụ 21:

page19image33694240

──────

Dấu chấm dôi: là dấu chấm đặt ở bên phải của nốt nhạc. Dấu chấm dôi có tác dụng làm tăng thêm một nửa giá trị trường độ của chính nốt đó. Ví dụ 22:

page20image33791712

page20image33795040

Ví dụ 23:

page20image33799408

Dấu chấm dôi và dấu chấm dôi kép còn được dùng với các dấu lặng.

Dấu miễn nhịp: là nửa vòng cung nhỏ có một chấm ở giữa ( page20image33799616 ) đặt trên hoặc dưới nốt nhạc. Dấu này có tác dụng tăng trường độ của nốt nhạc một cách tự do tuỳ theo tính chất của tác phẩm hay của người biểu diễn.Ví dụ 24:

page20image33796704
Dấu miễn nhịp còn có thể dùng để đặt ở trên hay dưới dấu lặng.

1.2.6. Dấu viết tắt và một số ký hiệu khác trên bản nhạc.

1.2.6.1. Dấu nhắc lại.

Dấu nhắc lại được dùng đề nhắc lại một phần (có thể là một đoạn nhạc, một câu nhạc...) hoặc toàn bộ bản nhạc. Nó thường được ký hiệu bằng vạch nhịp đôi có 2 dấu chấm, được đặt ở đầu và cuối đoạn nhạc cần nhắc lại.
Ký hiệu:

page20image33793376

──────

Trường hợp đoạn nhạc ở lần nhắc lại sau có thay đổi so với lần trước, người ta dùng dấu ngoặc vuông và viết số 1 cho lần diễn đầu; khi nhắc lại lần 2 sẽ bỏ đoạn nhạc trong ngoặc vuông có số 1 để vào đoạn nhạc có ngoặc vuông viết số 2.
Ví dụ 25:

page21image33803936

Khi cần nhắc lại một hoặc vài ô nhịp nhiều lần, ta có thể dùng ký hiệu page21image33797536 đặt ở giữa ô nhịp cần nhắc lại:

Ví dụ 26a: cách ghi.

page21image33807888

Ví dụ 26b: cách diễn.

page21image33808096

1.2.6.2. Dấu dịch quãng tám.

Dấu dịch quãng tám được dùng để nâng lên hay hạ xuống một quãng tám cho bản ghi nhạc. Dấu này có tác dụng giúp cho người ghi nhạc tránh được cách viết phải sử dụng nhiều dòng kẻ phụ trên bản ghi nhạc.
Ví dụ 27a: Cách ghi.

page21image33808720

Ví dụ 27b: cách diễn.

page21image33801856

Ví dụ 27c: cách ghi.

page22image33811008

Ví dụ 27d: cách diễn.

page22image33809344

1.2.6.3. Dấu Segno và Coda.

Dấu Segno còn gọi là dấu hồi, ký hiệu là:

Dấu này có tác dụng nhắc lại. Tuy nhiên, nó thường được dùng để nhắc lại những phần nhạc hay đoạn nhạc của tác phẩm có khuôn khổ lớn hơn so với dấu nhắc lại ký hiệu bằng vạch nhịp đôi có 2 dấu chấm và được đặt ở đầu và cuối đoạn nhạc cần nhắc lại.

Dấu Segno thường được đặt ở đầu và ở cuối phần nhạc hay đoạn nhạc cần nhắc lại.

Ví dụ 28:

page22image33806640 page22image33814336

──────

Khi bản nhạc viết ở hình thức ba đoạn, trong đó có đoạn (hay phần) thứ ba nhắc lại nguyên xi đoạn thứ nhất, để tránh phải viết lại toàn bộ đoạn thứ nhất người ta viết ở dưới ô nhịp cuối của đoạn thứ nhất chữ Fine (nghĩa là: Hết) và dưới ô nhịp cuối đoạn thứ hai các chữ sau: Da capo al fine (viết tắt là: D.C. al Fine). Có nghĩa là: trình bày từ đầu cho đến chữ Fine.
Ví dụ 29: trích đoạn nhạc của W.A. Mozart.

page23image33805600

Nếu không nhắc lại đoạn (hay phần) thứ ba ngay từ đầu thì trên ô nhịp được bắt

đầu nhắc lại người ta ghi dấu page23image33814128 rồi viết vào cuối đoạn (hay phần) thứ hai các chữ: Dal segno al fine, có nghĩa là trình bày từ dấu Segno đến chữ Fine.

Khi cần kết thúc sớm hơn chỗ kết thúc của đoạn nhạc (hay phần nhạc) được nhắc lại thì viết là: Da capo segno poi coda, nghĩa là trình bày từ đầu đến dấu hồi rồi sau đó sang Coda.

Dấu Coda.

Dấu Coda chỉ sự kết thúc, thường được ký hiệu là: page23image33816000 Dấu Coda thường được đặt ở cuối hoặc gần cuối tác phẩm để chỉ sự kết thúc tác phẩm.
Ví dụ 30: trích đoạn "Hò kéo pháo" của Hoàng Vân.

page24image33790672
Trong nhiều trường hợp, dấu Coda còn đi kèm với dấu hồi để chỉ rõ sự trình bày tác phẩm.

Ví dụ 31:

page24image33789216

(Trình bày tác phẩm từ đầu đến dấu segno thứ hai;sau đó, nhắc lại đoạn nhạc (hay phần nhạc) từ dấu segno thứ nhất đến coda thứ nhất; bỏ qua đoạn nhạc từ coda thứ nhất đến dấu segno thứ hai; vào luôn đoạn kết từ coda thứ hai cho đến hết tác phẩm).

1.2.6.4. Một số ký hiệu khác trên bản nhạc.

Dấu lắc (tremolo): chỉ sự chuyển đổi hai âm hoặc hai chồng âm với tốc độ nhanh, đều và nhiều lần. Dấu lắc thường được ký hiệu bằng 2 vạch ngang giữa hai âm hay hai chồng âm.
Ví dụ 32a:

Cách ghi Cách diễn
page24image33786096

Ví dụ 32b:

Cách ghi Cách diễn
page24image33783808

Dấu gộp.

Thường được gọi là dấu ắc-co-lat (accolade), ký hiệu bằng một dấu ngoặc đặt ở phía đầu từ hai khuông nhạc trở lên. Các khuông nhạc được liên kết bằng dấu gộp có thể cùng dùng chung một loại khóa nhạc hay dùng các loại khóa nhạc khác nhau. Dấu gộp cho hai khuông nhạc thường sử dụng để viết cho tác phẩm piano. Ngoài ra, dấu gộp cho hai khuông nhạc còn được sử dụng khi viết cho hai nhạc cụ hay hai loại giọng.

Ví dụ 33:

page25image33921328

1.2.7. Cách ghi nhạc hai bè, cách ghi nhạc cho một số loại tốp diễn.

1.2.7.1. Cách ghi nhạc hai bè.

Người ta có thể ghi hai bè độc lập trên cùng một khuông nhạc. Để phân biệt từng bè, cách ghi như sau:

Với bè bên trên: các nốt nhạc có đuôi cùng hướng lên trên.

Với bè bên dưới: các nốt nhạc có đuôi cùng hướng xuống dưới. Ví dụ 34:

page25image33916752

- Người ta có thể ghi hai bè độc lập trên hai khuông nhạc (cùng khóa nhạc hoặc khác khóa nhạc) như cách ghi nhạc cho đàn piano.
Ví dụ 35: "Nô đùa" cho piano của Nguyễn Văn Nam (trích đoạn)

page25image33929024

Trong cách ghi nhạc cho piano, ta sẽ bắt gặp các chồng âm (từ 2 âm trở lên) được ghi chung một đuôi. Đồng thời, tác phẩm viết cho piano không chỉ có hai bè mà có thể là từ một bè cho tới nhiều bè.
Ví dụ 36: "Niềm hy vọng" cho piano của La Thăng (đoạn trích)

page26image33982288

1.2.7.2. Cách ghi nhạc cho một số loại tốp diễn.

Tốp diễn ở đây chỉ những hình thức diễn tấu của vài diễn viên (thường từ hai người trở lên) như: song tấu, tam tấu, tứ tấu, ngũ tấu...). khi số lượng diễn viên tương đối nhiều thì được gọi là ban nhạc, đội nhạc hay đoàn nhạc. Nếu các diễn viên hợp lại theo một nguyên tắc nhất định nào đó thì được gọi là dàn nhạc (đối với nhạc đàn) và dàn hợp xướng (đối với nhạc hát).

Cách ghi nhạc cho các loại giọng hát hay nhạc cụ độc tấu với phần đệm piano thường được ghi vào 3 khuông nhạc như sau:
Ví dụ 37: Sonatina cho violin và piano của Nguyễn Đức Toàn (trích chương 2)

page26image34072528

Cách ghi nhạc cho các loại tốp diễn là các nhạc cụ khác nhau và không có phần đệm của piano hay dàn nhạc thì dùng dấu gộp thẳng có móc ở hai đầu để liên kết các khuông nhạc.

Ví dụ 38: cách ghi nhạc cho tứ tấu dàn dây.

page27image33891680

Cách ghi này cũng được sử dụng cho các loại nhạc cụ khác và cho hợp xướng 4 bè. Tuy nhiên, với hợp xướng 4 bè, thông thường người ta thường viết trên hai loại khóa: khóa Sol và khóa Fa. Bốn khuông nhạc cũng được liên kết bằng dấu gộp thẳng có móc ở hai đầu (tương tự như trên). Ngoài ra, hợp xướng 4 bè cũng có thể ghi trên hai khuông nhạc.
Ví dụ 39:

page27image33731584
Câu hỏi và bài tập

a) Câu hỏi

1a1. Trình bày khái niệm về âm nhạc?
1a2. Âm thanh dùng trong âm nhạc có những thuộc tính nào?
1a3. Hệ thống âm thanh đầy đủ trong âm nhạc gồm bao nhiêu âm?
1a4. Kể tên các bậc cơ bản trong âm nhạc?
1a5. Các bậc cơ bản được ghi bằng những chữ cái nào?
1a6. Trình bày cấu tạo của khuông nhạc và các dòng kẻ phụ?
1a7. Giới thiệu những loại khoá thường dùng trong âm nhạc?
1a8. Tại sao các bài hát thường ghi bằng khoá Sol?
1a9. Khoá Fa dùng cho những nhạc cụ nào?
1a10. Trình bày khoảng cách về cao độ giữa các âm cơ bản?
1a11. Thế nào gọi là quãng tám?
1a12. Có bao nhiêu quãng 8 trong thang âm đầy đủ? Tên của các quãng tám?
1a13. Thế nào là hệ thống bình quân?
1a14. Kể tên các loại dấu hoá?
1a15. Hãy giải thích về hiệu lực của dấu hoá bất thường?
1a16. Hoá biểu là gì?
1a17. Thế nào là trùng âm? Nêu ví dụ?
1a18. Dấu lặng là gì? Nêu ví dụ?
1a19. Kể tên các loại dấu làm tăng trường độ? 1a20. Dấu chuyển quãng 8 có tác dụng gì?

b) Bài tập viết

1b1. Giải thích tóm tắt về chức năng, vai trò hoặc đặc điểm của một số kí hiệu sau.

Kí hiệu Chức năng, vai trò hoặc đặc điểm
Dấu nối
Dấu luyến
Dấu chấm đôi
Dấu thăng
Dấu giáng
Dấu lặng
Dấu nhắc lại
Dấu hồi

1b2. Viết trên khuông nhạc dùng khoá Sol các nốt từ Do1 đến Mi2, với trường độ là nốt đen.
1b3. Viết trên khuông nhạc dùng khoá Fa các nốt từ Sol quãng tám lớn đến Do1, với trường độ là nốt móc đơn.
1b4. Chuyển giai điệu sau thấp xuống quãng 8 và viết ở khoá Fa.

page29image33748176

1b5. Viết các âm trùng với những âm sau.

page29image33746720

1b6. Viết lại giai điệu sau cho đúng với cao độ thực tế.

page29image33747344

1b7. Viết lại giai điệu sau cho đúng với cao độ thực tế.

page29image33745888

c) Bài tập trên đàn

1c1. Thực hiện trên đàn piano hoặc đàn phím điện tử nét nhạc sau.

page29image33745472

1c2. Thực hiện trên đàn piano hoặc đàn phím điện tử nét nhạc sau.

page29image33745680
Hướng dẫn tự học

a) Câu hỏi

1a1. Trình bày khái niệm về âm nhạc?
Âm nhạc là nghệ thuật dùng âm thanh và nhịp điệu để diễn tả tư tưởng và tình cảm của con người.

1a2. Âm thanh dùng trong âm nhạc có những thuộc tính nào?
Âm thanh dùng trong âm nhạc có bốn thuộc tính là: cao độ, trường độ, cường độ và âm sắc.

1a3. Hệ thống âm thanh đầy đủ trong âm nhạc gồm bao nhiêu âm? 30
Gồm 88 âm.

1a4. Kể tên các bậc cơ bản trong âm nhạc?
Do, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si.

1a5. Các bậc cơ bản được ghi bằng những chữ cái nào?
- Để trả lời câu hỏi này, cần đọc giáo trình ở mục 1.2.1.

1a6. Trình bày cấu tạo của khuông nhạc và các dòng kẻ phụ?
- Để trả lời câu hỏi này, cần đọc giáo trình ở mục 1.2.2.

1a7. Giới thiệu những loại khoá thường dùng trong âm nhạc?
- Để trả lời câu hỏi này, cần tóm tắt những ý chính ở mục 1.2.2.

1a8. Tại sao các bài hát thường ghi bằng khoá Sol?
Các bài hát thường viết trên khuông nhạc dùng khoá Sol vì giọng hát con người phù hợp với cao độ ở khu vực này.

1a9. Khoá Fa dùng cho những nhạc cụ nào?
- Người học cần tự tìm hiểu để trả lời câu hỏi này.

1a10. Trình bày khoảng cách về cao độ giữa các âm cơ bản?
- Để trả lời câu hỏi này, cần đọc tài liệu ở mục 1.2.4.

1a11. Thế nào gọi là quãng tám?
- Để trả lời câu hỏi này, cần đọc tài liệu ở mục 1.1.5.

1a12. Có bao nhiêu quãng 8 trong thang âm đầy đủ? Tên của các quãng tám?
- Để trả lời câu hỏi này, cần đọc tài liệu ở mục 1.1.5.

1a13. Thế nào là hệ thống bình quân?
- Để trả lời câu hỏi này, cần đọc tài liệu ở mục 1.2.4.

1a14. Kể tên các loại dấu hoá?
Các kí hiệu thăng, giáng, thăng kép, giáng kép, hoàn gọi là các dấu hoá.

1a15. Hãy giải thích về hiệu lực của dấu hoá bất thường?
- Để trả lời câu hỏi này, cần tóm tắt những ý chính ở mục 1.2.4.

1a16. Hoá biểu là gì?
Hoá biểu là một hoặc một số dấu hoá nằm cố định đầu khuông nhạc (bên phải khoá nhạc). Hoá biểu bao giờ cũng cùng loại hoặc là dấu thăng hoặc là dấu giáng, chúng xuất hiện theo một thứ tự nhất định và có hiệu lực trong suốt bản nhạc.

1a17. Thế nào là trùng âm? Nêu ví dụ?
- Để trả lời câu hỏi này, cần tóm tắt những ý chính ở mục 1.2.4.

1a18. Dấu lặng là gì? Nêu ví dụ?
- Để trả lời câu hỏi này, cần tóm tắt những ý chính ở mục 1.2.5.

1a19. Kể tên các loại dấu làm tăng trường độ?
Gồm có dấu nối, dấu chấm dôi và dấu miễn nhịp.

1a20. Dấu chuyển quãng 8 có tác dụng gì?
- Bạn cần tự tìm hiểu để trả lời câu hỏi này.

b) Bài tập viết

1b1. Giải thích tóm tắt về chức năng, vai trò hoặc đặc điểm của một số kí hiệu sau.

Kí hiệu Chức năng, vai trò hoặc đặc điểm

Dấu nối Nối các nốt nhạc cùng độ cao, để kéo dài trường độ nốt nhạc.
Dấu luyến
Dấu chấm dôi
Dấu thăng
Dấu giáng
Dấu lặng
Dấu nhắc lại
Dấu hồi

1b2. Viết trên khuông nhạc dùng khoá Sol các nốt từ Do1 đến Mi2, với trường độ là nốt đen.
- Để làm bài tập này, người học cần nắm được vị trí các nốt từ Do1 đến Mi2 trên khuông nhạc dùng khoá Sol.
- Lưu ý khi đuôi nốt nhạc quay lên, đuôi nốt chạm vào bên phải thân nốt. Khi đuôi nốt nhạc quay xuống, đuôi nốt chạm vào bên trái thân nốt.

1b3. Viết trên khuông nhạc dùng khoá Fa các nốt từ Sol quãng tám lớn đến Do1, với trường độ là nốt móc đơn.
- Để làm bài tập này, người học cần nắm được vị trí các nốt từ Sol quãng tám lớn đến Do1 trên khuông nhạc dùng khoá Fa.
- Lưu ý viết đúng đuôi và móc đơn.

Ban hãy tự thực hiện những bài tập tiếp theo.

c) Bài tập trên đàn

1c1 và 1c2.
- Mục tiêu của bài tập không phải để luyện kĩ thuật mà để người học hiểu về cách thể hiện cao độ và trường độ trong âm nhạc.
- Để thực hiện 2 bài tập này, người học cần đọc tên các nốt trên khuông nhạc.
- Đàn giai điệu từng chuỗi âm ngắn, thực hiện chậm kết hợp đọc tên nốt nhạc.
- Dù không nhằm luyện tập kĩ thuật nhưng cần bấm ngón tay hợp lí, người học có thể viết thứ tự ngón tay dưới các nốt nhạc.
- Đàn giai điệu cả nét nhạc.
- Tập giai điệu với tốc độ hơi nhanh.

──────

CHƯƠNG 2. NHỊP ĐIỆU - NHỊP - NHỊP ĐỘ

2.1. Nhịp đ iệu, trường độ cơ bản và trường độ tự do.

2.1.1. Nhịp điệu - còn gọi là tiết tấu (rhythm)

Theo sách "Nhạc lý cơ bản" của tác giả người Nga V.A.Khơromêepbản in lần thứ sáu có chỉnh sửa bổ sung phát hành năm 1985 tại Nhạc viện Hà Nội do Nguyễn Xinh dịch và chú giải thì gọi là nhịp điệu (rhythm). Theo cách dịch từ tiếng Anh sang tiếng Việt thì từ rhythm cũng đều được dịch là nhịp, với âm nhạc là nhịp điệu hay tiết điệu.

Khái niệm về nhịp điệu: là sự chuyển tiếp những độ dài của các âm thanh. Những âm thanh này nối tiếp nhau bởi các độ dài của âm thanh có tương quan thời gian khác nhau. Khi hợp lại với nhau theo một trật tự nhất định, độ dài của các âm thanh tạo ra các nhóm nhịp điệu. Các nhóm này ghép lại hình thành nhịp điệu chung của tác phẩm. Trong âm nhạc, nhịp đ iệu kết hợp chặt chẽ với độ cao của âm thanh và có tầm quan trọng đặc biệt không thể tách rời.

Tuy nhiên, trong một số sách lý thuyết âm nhạc gần đây như: "LÝ thuyết âm nhạc cơ bản" của Phạm Tú Hương, giáo trình Cao đẳng sư phạm, Nxb Đại học sư phạm, năm 2007; "Giáo trình âm nhạc tập 1-Lý thuyết âm nhạc" của Lê Anh Tuấn (chủ biên), Lê Đức Sang, Trần Văn Minh, Nxb Giáo dục, năm 2006; "Thuật ngữ âm nhạc Anh-Đức-Việt" của Nguyễn Bách, Tiến Lộc, Hạnh Thy, Nxb âm nhạc, năm 2000;... thì gọi rhythm là tiết tấu.

Khái niệm về tiết tấu (rhythm): Chỉ sự nối tiếp có tổ chức các trường độ giống nhau và khác nhau của âm thanh. Khi liên kết với nhau theo một thứ tự nhất định, trường độ của âm thanh tạo ra nhóm tiết tấu (còn gọi là hình tiết tấu). Hình tiết tấu là đường nét tiêu biểu về trường độ của tác phẩm âm nhạc.

Có thể thấy, cả hai khái niệm trên đều có một điểm chung khi giải thích về rhythm đó là chỉ sự nối tiếp nhau các độ dài của âm thanh một cách có tổ chức. Qua thực tế dạy học âm nhạc trong các trường nhạc chuyên nghiệp hiện nay, chúng tôi thấy cách gọi rhythm là tiết tấu được dùng thông dụng hơn với cách gọi là nhịp điệu.
Ví dụ 40:

page34image33735280
Ca khúc này được xây dựng và phát triển từ âm hình tiết tấu:

page34image33737152
Tương tự có các bài như: Thật là hay, Lớp chúng ta đoàn kết...

2.1.2. Trường độ cơ bản và trường độ tự do.

2.1.2.1. Trường độ cơ bản.

Trong âm nhạc, các độ dài (trường độ) chia chẵn được gọi là trường độ cơ bản như: nốt tròn, nốt trắng, nốt đen, nốt móc đơn, nốt móc kép.... Nói cách khác, đó là độ dài (trường độ) được tạo nên bởi cách chia 2.
Ví dụ 41:

page34image33750048 = page34image33737984 = page34image33738608 = page34image33736736 = page34image33742144 ...

2.1.2.2. Trường độ tự do.

Các độ dài (trường độ) được tạo nên do sự phân chia các trường độ cơ bản thành những phần bằng nhau với bất cứ số lượng nào (khác 2) thì gọi là trường độ tự do.

Những cách phân chia tự do thường gặp là:

Chùm ba: được tạo nên do sự phân chia trường độ cơ bản làm ba phần thay cho chia làm hai phần.

Ví dụ 42: page34image33750048 = page35image33643840 ; page35image33650496 = page35image33649456 ; page35image33643632 = page35image33648000 ; page35image33642592 = page35image33640720 ;...

Chùm năm: được tạo nên do sự phân chia trường độ cơ bản làm năm phần thay cho chia làm bốn phần.
Ví dụ 43: page34image33750048 = page35image33639680

Những cách phân chia trường độ tự do ít gặp hơn như: chùm sáu, chùm bảy, chùm tám... Trường độ có chấm dôi phân chia tự do thành chùm hai, chùm bốn...

Chùm sáu được tạo nên do sự phân chia trường độ làm sáu phần thay cho chochia làm bốn phần. Với chùm sáu, ta có thể coi đó là hai chùm ba liên kết. Ví dụ 44:

page34image33750048 = page35image33648832 ; page35image33650496 = page35image33648416 ; page35image33647376 = page35image33648624 ; page35image33646544 = page35image33646752 ;...
Chùm hai được tạo nên do sự phân chia trường độ có chấm dôi làm hai phần thay cho ba phần.

Ví dụ 45: page34image33750048 = page35image33645504 ; page35image33638848 = page35image33645712 ; page35image33640304 = page35image33646336 ; page35image33645920 = page35image33644464 ;...
Chùm bốn được tạo nên do sự phân chia trường độ có chấm dôi làm bốn phần thay cho làm ba phần.

Ví dụ 46: page34image33750048 = page35image33641968 ; page35image33638848 = page35image33639472 ; page35image33640304 = page35image33644880 ; page35image33642800 = page35image33643216 ;...
Ngoài ra, các chùm nhóm trường độ phân chia tự do có thể sử dụng cả dấu lặng.

Ví dụ 47: Chùm hai chùm ba chùm sáu

page36image33831968 page36image33818864 page36image33818240

2.2. Nhịp.

2.2.1. Trọng âm, tiết nhịp, loại nhịp, nhịp lấy đà, đảo phách và nghịch phách.

Âm nhạc là sự nối tiếp các âm thanh có tính tổ chức về thời gian. Trong sự chuyển động đều đặn đó có một số âm thanh được vang lên mạnh hơn nên được nổi bật theo chu kỳ. Những âm thanh này gọi là trọng âm (accent hay accentuted beat - còn gọi là âm nhấn hay phách nhấn), thường được ký hiệu là: > đặt ở trên hoặc dưới nốt nhạc.

Sự nối tiếp đều đặn những trường độ thời gian bằng nhau có trọng âm và không có trọng âm được gọi là tiết nhịp (measure - có sách gọi là luật nhịp hay nhịp). Những trường độ thời gian bằng nhau có trọng âm và không có trọng âm trong tiết nhịp gọi là phách (beat). Phách có trọng âm gọi là phách mạnh (strong-beat). Phách không có trọng âm gọi là phách nhẹ (off-beat).
Ví dụ 48:

page36image33650704

Phách trong tiết nhịp được thể hiện bằng các độ dài khác nhau. Sự thể hiện các phách của tiết nhịp bằng một độ dài nhất định gọi là loại nhịp.

Loại nhịp được ký hiệu bằng số chỉ nhịp (time signature). Số chỉ nhịp là một phân số được đặt ở sau khóa nhạc và hóa biểu (nếu có). Số chỉ nhịp gồm hai chữ số: chữ số bên trên chỉ số lượng phách có trong mỗi tiết nhịp; chữ số bên dưới chỉ giá trị trường độ của mỗi phách bằng mấy phần của nốt tròn.

- Loại nhịp 2: 4

Là nhịp có hai phách, mỗi phách có giá trị trường độ bằng một nốt đen (một phần tư nốt tròn). Phách thứ nhất là phách mạnh, phách thứ hai là phách nhẹ.
Ví dụ 49:

page37image33657312

Loại nhịp 3. 8

Là nhịp có ba phách, mỗi phách có giá trị trường độ bằng một nốt móc đơn (một phần tám nốt tròn). Phách thứ nhất là phách mạnh,phách thứ hai và thứ ba là phách nhẹ.

Ví dụ 50:

page37image33653152

Khoảng cách thời gian từ phách mạnh này đến phách mạnh kế tiếp được gọi là ô nhịp (measure). Hiện nay các trường nhạc chuyên nghiệp của Việt Nam đã khá quen thuộc với từ ô nhịp. Tên gọi ô nhịp là để giúp người học nhạc dễ hiểu khi viết nhạc và đếm số nhịp có trong tác phẩm, còn thực tế thì ô nhịp cũng chính là nhịp hay là tiết nhịp (vẫn là measure theo tiếng Anh). Trong lối viết nhạc, các ô nhịp được phân cách bằng vạch thẳng đứng cắt ngang khuông nhạc. Vạch đó được gọi là vạch nhịp (barline
- còn gọi là gạch nhịp). Nốt nhạc nằm sát ngay sau vạch nhịp bao giờ cũng ở phách mạnh.

Trong bản nhạc còn sử dụng hai vạch nhịp đứng sát nhau, được gọi là vạch nhịp đôi hay vạch nhịp kép. Vạch nhịp kép có hai loại:

Vạch nhịp kép gồm hai nét như nhau không tô đậm thường được sử dụng khi tác phẩm có sự thay đổi như: thay đổi loại nhịp; thay đổi khóa nhạc; kết đoạn nhạc hay một phần tác phẩm để chuyển sang đoạn mới hoặc phần mới của tác phẩm đó.
Ví dụ 51: Thay đổi loại nhịp.
(Trích giai điệu bài hát “Anh vẫn hành quân” của Huy Du).

page38image33930064

Ví dụ 52: Thay đổi khóa nhạc

page38image33919664

Ví dụ 53: Chuyển sang đoạn nhạc mới (phần mới)

(trích từ ô nhịp 64 đến 66 nối tiếp từ phần phát triển sang tái hiện bản sonata số 13 chương 1 của L.V.Beethoven).

page39image33956176

Ngoài ra, vạch nhịp kép còn được sử dụng để ngăn cách giữa các hợp âm hay chồng âm v.v.

Vạch nhịp kép có một nét tô đậm thường dùng để kết thúc tác phẩm; đi cùng dấu segno v.v.

Ví dụ 54:

page39image33896464

Nhịp lấy đà (up-beat): Bản nhạc bắt đầu với ô nhịp không đủ số phách theo yêu cầu của số chỉ nhịp gọi là nhịp lấy đà. Nói cách khác, nhịp lấy đà là ô nhịp đầu tiên của bản nhạc không đầy đủ. Khi tác phẩm có nhịp lấy đà thì lối ghi nhạc của ô nhịp cuối cùng cũng không đầy đủ. Tổng số phách của ô nhịp lấy đà và ô nhịp cuối cùng cộng lại bằng đúng số phách qui định của số chỉ nhịp. (Tuy nhiên, trong nhiều tác phẩm, người ta vẫn ghi ô nhịp cuối cùng đủ số phách của loại nhịp, chỉ có ô nhịp đầu tiên là ô nhịp thiếu. Trường hợp khác, người ta sử dụng dấu lặng ở ô nhịp đầu và cuối để cho đủ sốphách của loại nhịp. Do đó, cách ghi nhịp lấy đà ở đây chỉ mang tính tương đối).
Ví dụ 55:

page40image33814544

2.2.2. Các loại nhịp (time signatures)

2.2.2.1. Loại nhịp đơn và cách phân nhóm trường độ.

Loại nhịp đơn là những loại nhịp có một, hai hoặc ba phách trong một ô nhịp nhịp và chỉ có một trọng âm.

Những nhịp có một phách như: 1; 1; 1...
2 4 8...

Những nhịp có hai phách như: 2; 2; 2...
2 4 8...

Những nhịp có ba phách như: 3; 3; 3...
2 4 8

Trường độ của các nốt nhạc trong mỗi nhịp được liên kết với nhau tạo thành nhóm, gọi là phân nhóm trường độ (hay kết nhóm trường độ). Phân nhóm trường độ là sự phân chia các nốt trong nhịp thành từng nhóm phù hợp với cơ cấu của loại nhịp. Nó được thể hiện bằng việc liên kết đuôi nốt nhạc. Phân nhóm trường độ có tác dụng giúp cho người biểu diễn dễ dàng thể hiện tác phẩm.

Với loại nhịp đơn, các nốt thuộc từng phách của tiết nhịp được tập hợp thành từng nhóm và tách rời nhau. Do đó, trong một nhịp có bao nhiêu phách sẽ có từng đấy nhóm trường độ.
Ví dụ 56:

page40image33656896

page40image33666256 ...

Ngoài ra, còn có các trường hợp phân nhóm khác như:
Khi một nhịp có các trường độ giống nhau và nhỏ hơn nốt đen (như nốt móc đơn, nốt móc kép...) thì ta có thể liên kết tất cả chỉ bằng một vạch nối đuôi nốt nhạc.

Ví dụ 57:

page41image33953680

page41image33955552

Các dấu lặng cũng được liên kết như những cách trên.

2.2.2.2. Loại nhịp phức và cách phân nhóm trường độ.

Nhịp phức được hình thành nhờ sự kết hợp từ hai hay nhiều nhịp đơn giống nhau. Vì vậy, trong loại nhịp phức có số lượng phách mạnh tương ứng với số lượng loại nhịp đơn có trong thành phần của nó. Tuy nhiên, trọng âm ở nhịp đơn thứ nhất trong tiết nhịp phức mạnh hơn cả nên là phách mạnh, còn trọng âm ở các nhịp đơn tiếp theo trong tiết nhịp phức không mạnh bằng nên gọi là phách mạnh vừa (hơi mạnh). Các loại nhịp phức thường gặp là:

42 2 page41image33576640
4 4 4
Nhịp 4/4 là loại nhịp có 4 phách, mỗi phách có giá trị trường độ bằng một nốt đen. Phách thứ nhất là phách mạnh, phách thứ hai là phách nhẹ, phách thứ ba là phách mạnh vừa, phách thứ tư là phách nhẹ.

62 2 2 page41image33583712
4 4 4 4

6 3 3 page41image33585584
8 88

93 3 3. page41image33583504
8 8 8 8

123 3 3 3 page42image33958256
8 8 8 8 8

2.2.2.3. Loại nhịp hỗn hợp và cách phân nhóm trường độ.

Nhịp hỗn hợp được hình thành nhờ sự kết hợp của hai hay nhiều nhịp đơn khác nhau. Trọng âm trong loại nhịp hỗn hợp phụ thuộc vào trọng âm của từng loại nhịp đơn có trong nó. Do đó, phụ thuộc vào sự thể hiện của mỗi tác phẩm mà người ta sử dụng nhấn trọng âm (phân nhóm nhịp đơn) trong loại nhịp hỗn hợp khác nhau. Các loại nhịp hỗn hợp thường gặp là:

52       3 page42image33958464
4   4   4
5 3 2
Hay là: 4 4   4    page42image33957840

7 3 4 page42image33958672
4 4 4

Hay là: 7 4 3 page42image33958880 ; 73 2 2 page42image33959088
4 4 4. 4 4 4 4

5 2 3
8 8 8 page42image33959296

Hay là: 5 3 2
8 8 8 page42image33959504

7 3 4 7 2 2 3
8 8 8 page42image33959712 ; 8 8 8 8 page42image33959920

Hay là: 7 4 3
. 8 8 8 page42image33960128

2.2.2.4. Loại nhịp biến đổi.

Trong âm nhạc, đôi khi ta gặp trường hợp một tác phẩm sử dụng từ hai loại nhịp trở lên. Loại nhịp như vậy gọi là nhịp biến đổi (hay nhịp đổi). Sự chuyển đổi các loại nhịp có thể diễn ra theo chu kỳ hoặc không theo chu kỳ.

Với loại nhịp biến đổi theo chu kỳ, ở đầu bản nhạc thường ghi luôn hai số chỉ nhịp theo trật tự nối tiếp các loại nhịp.
Ví dụ 58:

page43image33775120

Với loại nhịp biến đổi không theo chu kỳ, ở đầu bản nhạc ghi số chỉ nhịp xuất hiện trước tiên. Sau đó, khi có sự chuyển đổi, người ta ghi số chỉ nhịp của loại nhịp đổi đó vào ngay trước chỗ cần thay.
Ví dụ 59:

page43image33770336

2.2.3. Đảo phách và nghịch phách (syncopation - tiếng Anh; syncope - tiếng Pháp).

Đảo phách và nghịch được hiểu có nghĩa là nhấn lệch (hay là ngược trọng âm).
Đảo phách là hiện tượng một âm được vang lên ở phách nhẹ hay phần nhẹ của phách và ngân sang phách mạnh hay phần mạnh của phách tiếp theo. Đây là hiện tượng thay đổi khiến cho trọng âm của tiết tấu (nhịp điệu) không trùng với trọng âm của tiết nhịp. Những dạng đảo phách thường gặp như: đảo phách giữa các ô nhịp; đảo phách trong một ô nhịp...
Ví dụ 60a: Đảo phách giữa các ô nhịp.

page44image33635568

Ví dụ 60b: Đảo phách trong một ô nhịp.

page44image33633696

Nghịch phách giống đảo phách ở chỗ có trọng âm rơi vào phách nhẹ hay phần nhẹ của phách nhưng khác ở chỗ trọng âm của phách mạnh hay phần mạnh của phách được thay thế bằng dấu lặng.

Ví dụ 61:

page44image33621840

Ví dụ 62:

page45image33736944

2.3. Nhịp độ (speed/time/pace/metre/tempo), cách đánh nhịp.

2.3.1. Nhịp độ.

Nhịp độ là tốc độ chuyển động của âm nhạc (cụ thể là chỉ sự chuyển động của tiết tấu). Nhịp độ còn được gọi là độ nhanh để chỉ sự chuyển động nhanh hay chậm của bản nhạc.

Nhịp độ được ký hiệu bằng chữ, thường được viết trên khuông nhạc ở đầu bản nhạc hay đoạn nhạc, chương nhạc. Những ký hiệu chỉ nhịp đ ộ thông dụng thường là tiếng Italia. Tuy nhiên, ở mỗi quốc gia, người ta có thể dùng cả ngôn ngữ riêng của đất nước mình để ký hiệu nhịp độ.

Một số thuật ngữ cơ bản chỉ nhịp độ (độ nhanh).

Nhóm chậm:	Nhóm vừa:	Nhóm nhanh:
Largo - cực chậm	Andante - chậm vừa	Allegro - nhanh
Larghetto - rất chậm	Andantino - hơi chậm	Vivo - nhộn nhịp
Lento - thong thả	Moderato - vừa phải	Vivace - rất nhộn nhịp
Adagio - chậm	Sostenuto - kìm nhịp	Presto - rất nhanh
Grave - nặng nề	Allegretto - hơi nhanh	Prestissimo - cực nhanh
	Allegro moderato - nhanh vừa

Ví dụ 63:

page46image33728464
Ngoài ra, trên nhiều bản nhạc còn sử dụng ký hiệu nhịp độ theo cách đếm của máy đếm nhịp. Ví dụ như: page46image33962624 = 72, có nghĩa là tốc độ chuyển động của tác phẩm bằng 72 phách/1 phút; mỗi phách có giá trị trường độ bằng 01 nốt đen.

Ví dụ 64:

page46image33961376

Để chỉ rõ sắc thái và tốc độ chuyển động của bản nhạc, người ta còn sử dụng một số ký hiệu bổ sung như: page47image33691536 page47image33694656

TT	Cách viết	Ý nghĩa tiếng Việt
1	Molto	rất
2	Assai	khá
3	Con molto	với sự hoạt bát
4	Comodo	vừa mức
5	Non troppo	không gấp
6	Non tanto	không đến mức thế
7	Sempre	luôn luôn
8	Meno mosso	bớt linh hoạt
9	Pìu mosso	linh hoạt hơn
10	Ritenuto (rit/riten)	hãm lại
11	Ritardando (ritar)	chậm dần
12	Allargando (all/allarg)	ngưng dần
13	Rallentando (rall/rallent)	rải dần
14	Accelerando (accel/acceller)	nhanh dần
15	Stringendo	vội dần
16	A tempo	về độ nhanh như cũ
17	Tempo primo	độ nhanh ban đầu

Ví dụ 65: page47image34575856 page47image34579600 page47image34581472 page47image34583344
Bài xướng âm số 175 (sách xướng âm tập I - Nguyễn Đắc Quỳnh).

page47image33653360

2.3.2. Cách đánh nhịp.

Đánh nhịp là công việc điều khiển biểu diễn tác phẩm âm nhạc cho một nhóm hay một tập thể người diễn tấu (thanh nhạc hoặc khí nhạc). Đó chính là cách chỉ ra thời gian chuyển động của nhịp bằng sự điểu khiển (đường vung tay). Mỗi loại nhịp có một cách điều khiển khác nhau.

Một số cách đánh nhịp cơ bản:

Với loại nhịp có hai phách thuộc loại nhịp đơn như: 2;2; 2 ; hoặc loại nhịp kép 2
4 8

khi đánh ở tốc độ nhanh như: 6;6 , cách đánh nhịp thường bằng hai đường vung tay:
4 8

vung tay xuống cho phách mạnh và vung tay lên cho phách nhẹ. Sơ đồ là:

page48image33582048

Với loại nhịp có ba phách thuộc loại nhịp đơn như: 3;3;3 ; hoặc loại nhịp kép
4 8 2

khi đánh ở tốc độ chậm như: 9;9 ' cách đánh nhịp thường bằng ba đường vung tay. 4 8

Khi đánh nhịp bằng tay phải, thực hiện như sau: Phách thứ nhất vung tay xuống, phách thứ hai vung tay sang phải và phách thứ ba vung tay lên. Sơ đồ là:

page48image33580800

(Khi đánh nhịp bằng tay trái thì phách thứ hai thay đổi: vung tay sang trái).

Với loại nhịp có bốn phách như: 44412 ; hoặc nhịp 4 ; ; ; ; ở tốc độ rất chậm,
2 4 8 8 2
cách đánh nhịp thường bằng bốn đường vung tay. Khi đánh nhịp bằng tay phải, thực hiện như sau: phách thứ nhất vung tay xuống; phách thứ hai vung tay sang trái, phách thứ ba vung tay sang phải, phách thứ tư vung tay lên.

page48image33584960

(Khi đánh nhịp bằng tay trái thì phách thứ hai vung sang phải, phách thứ ba vung sang trái).

Bảng 1: Ký hiệu âm nhạc bằng chữ cái

TT	Ký hiệu	Ý nghĩa
1	A (a)	nốt La
2	As (as)	nốt La giáng
3	B (b)	nốt Si, dấu giáng (đặt ở đầu khuông nhạc là ký hiệu chỉ
		dấu giáng)
4	Bb	nốt Si giỏng
5	C (c)	nốt Do
6	Cis (cis)	nốt Do thăng
7	D (d)	nốt Re
8	Des (des)	nốt Re giáng
9	Dis (dis)	nốt Re thăng
10	E (e)	nốt Mi
11	Es (es)	nốt Mi giáng
12	F (f)	nốt Fa
13	Fis (fis)	nốt Fa thăng
14	G (g)	nốt Sol
15	Gis (gis)	nốt Sol thăng
16	H (h)	nốt Si (theo hệ thống của Đức, Nga…)
17	is	nốt thăng
18	quãng Đ	quãng đúng
19	quãng T	quãng trưởng
20	quãng t	quãng thứ

Bảng 2: một số thuật ngữ âm nhạc thường dùng trong đọc vàghi nhạc 2a. Về lý thuyết âm nhạc

TT	Cách viết tiếng Anh	ý nghĩa tiếng Việt
1	Accidental	dấu hoá bất thường
2	Accentuated beat	phách nhấn
3	Agogic	nhịp tự do
4	Alteration	dấu hoá
5	Alto clef	khoá Do alto
6	Anticipation	âm sớm
7	Atonal	vô điệu tính
8	Arpeggio	rải hợp âm
9	Arsis	phách lên
10	Ascending	đi lên (tăng, nâng lên)
11	Augmentation	tăng lên, thêm lên về trường độ
12	Bar-line/beam	vạch nhịp
13	Bar/measure/mensuration	nhịp/ tiết nhịp, chỉ ô nhịp
14	Bass clef	khoá Fa
15	Beat/bar	nhịp
16	Brace	dấu ngoặc liên kết các khuông nhạc
17	By step	liền bậc/bước lần
18	Caesura	chỗ ngắt hơi trong câu nhạc
19	Cantus firmus	giai điệu cố định, bè hát cố định
20	Change of time/ change of	đổi nhịp
	meter
21	Chord	hợp âm
22	Chromatic	nửa cung
23	Church mode	điệu thức giáo đường
24	Clef	khoá
25	Compound time	nhịp kép, nhịp phức
26	Conclusion	câu nhạc kết
27	Consonance	thuận
28	Crotchet/quarter note	nốt đen
29	Crotchet rest	lặng đen
30	Cue note	nốt nhỏ
31	Counterpoint	đối vị
32	Degree	bậc (trong thang âm)
33	Descending	hạ xuống, đi xuống
34	Diatonic	một cung
35	Diminished	giảm giá trị của nốt
36	Dissonace	nghịch
37	Domiant	át
38	Double bar	vạch đôi (vạch kép)
39	Double flat	dấu giáng kép
40	Double sharp	dấu thăng kép
41	Down beat	đánh xuống

42	Duplet	chùm hai, liên hai
43	Enharmonic	đồng âm, trùng âm
44	Entry	đoạn mở đầu
45	Episode	đoạn chen
46	Flat	giáng (chỉ dấu)
47	Grace-note	nốt láy
48	Ground – bass	bè trầm trì tục
49	Harmony	hoà âm
50	Homophony	chủ điệu
51	Imitation	mô phỏng
52	In fugal style	theo phong cách fuga
53	Interval	quãng
54	Intonation/pitch	bắt giọng
55	Inversion	đảo, thể đảo
56	Key change	đổi khoá nhạc, đổi điệu tính
57	Key – signature	hoá biểu (bộ khoá)
58	Leger line	dòng kẻ phụ
59	Line	dòng kẻ
60	Ligature	nhóm nhịp
61	Lower part	bè thấp
62	Main theme	chủ đề chính
63	Major	trưởng
64	Mediant	âm bậc III của điệu thức
65	Melody	giai điệu
66	Melody part	bè giai điệu
67	Minim/haft note	nốt trắng
68	Minim rest	lặng trắng
69	Minor	thứ
70	Middle part	bè giữa
71	Modal/mode/modus	điệu thức, giọng
72	Modulation	chuyển điệu
73	Monody	đơn điệu
74	Monophonic/one part	đơn âm
75	Natural	bình, hoàn (chỉ dấu)
76	Note	nốt nhạc
77	Notation	ghi âm, ký âm
78	Note cluster/tone cluster	chùm nốt, nhóm nốt
79	Off-beat	phách yếu
80	Ornament	hoa mỹ, tô điểm
81	Outer part	bè ngoài cùng
82	Pause/femata	chấm ngân, chấm lưu, dấu miễn
		nhịp
83	Pedal point	âm nền, âm trì tục
84	Pentatonic	ngũ cung
85	Period	đoạn nhạc
86	Phrase	câu nhạc
87	Phrasing	phân câu

88	Phrase mark	dấu vòng cung phân câu
89	Pitch/pitch level	cao độ, độ cao của âm thanh
90	Polyphony	phức điệu
91	Polytonality	đa điệu
92	Quadruplet	liên bốn, chùm bốn
93	Quaver/eighth note	nốt đơn
94	Quaver rest	lặng đơn
95	Quintuplet	liên năm, chùm năm
96	Refrain	điệp khúc
97	Relative	song song
98	Repeat sign	dấu hồi
99	Rest	dấu lặng
100	Rhythm	tiết tấu, tiết điệu
101	Scale	thang âm, âm giai
102	Second theme	chủ đề phụ
103	Semibrave rest	lặng tròn
104	Semibrave/Whole tone	nốt tròn
105	Semiquaver/sixteenth note	nốt kép
106	Semiquaver rest	lặng kép
107	Sharp	dấu thăng
108	Simple time	nhịp đơn
109	Slur	dấu luyến (nối hai nốt nhạc)
110	Sound duration	trường độ, độ dài của âm thanh
111	Speed/time/pace/metre/tempo	nhịp/ nhịp độ
112	Staff	khuông nhạc
113	Stem	đuôi nốt nhạc
114	Stretto	mô phỏng dồn
115	Strong beat	phách mạnh
116	Subdominant	hạ át
117	Subject	chủ đề
118	Syncopation	đảo phách
119	Up - beat	phách lấy đà (nhịp lấy đà)
120	Upbeat	đánh lên
121	Upper part	bè trên cùng
122	Tail	móc, đuôi của nốt nhạc
123	Temporary modulation	chuyển tạm, ly điệu
124	Tenor clef	khoá Do tenor
125	Through – bass	bè trầm liên tục
126	Tonality	điệu tính
127	Tone/key	giọng điệu
128	Tonic/key note	âm chủ, chủ âm
129	Tonic sol-fa	xướng âm
130	Transposition	dịch giọng
131	Treble clef	khoá Sol
132	Triple time	nhịp chia ba

133	Triplet	chùm ba, liên ba
134	Turn	láy chùm
135	Whole-tone scale	âm giai toàn cung, nguyên cung

2b.Về một số loại nhạc hát thông dụng

TT	Thể loại	ý nghĩa tiếng Việt
1	Antiphon	đối ca
2	Aubade (song at down -	bài ca bình minh
	morning song)
3	Barcarolle	bài hát chèo thuyền
4	Bridal song (wedding song)	bài hát đám cưới
5	Carnival song	bài hát lễ hội
6	Christmas song	bài hát Giáng sinh
7	Court song	bài hát cung đình
8	Folk song	dân ca
9	Funaral murch	hành khúc tang lễ
10	Lament	bài ca ai oán
11	Lullaby	bài hát ru con
12	March	hành khúc
13	National anthem	quốc ca
14	Nocturn	khúc nhạc đêm
15	Pastoral	nhạc đồng quê
16	Plainsong	bình ca
17	Psalmody	tụng ca
18	Romance song	tình ca
19	Serenade	khúc nhạc chiều
20	Work song	bài hát lao động

2c. Về cách diễn đạt

TT	Cách viết	ý nghĩa tiếng Việt
1	Affettuoso	dịu dàng, trìu mến
2	Agitato	sôi nổi
3	Alla marcia	như hành khúc
4	Anima	tâm hồn
5	Animado	hào hứng
6	A piacere	không gò bó
7	Apasionata	sôi sục
8	Brillant	chói lọi
9	Briosso	sôi động
10	Burlesco	vui đùa
11	Calando	dịu dần
12	Catabile	du dương
13	Con affetto	có tình cảm
14	Con amore	với niềm yêu thương

15	Con anima	có tâm hồn
16	Con fuoco	với sự nồng cháy
17	Con grazia	với vẻ duyên dáng
18	Con gusto	có thẩm mỹ
19	Con ira	với lòng phẫn nộ
20	Con spirito	với sự phấn chấn
21	Dolce	âu yếm
22	Doloroso	đau thương
23	Energico	cương nghị
24	Eroico	hùng dũng
25	Espressivo	diễn cảm
26	Fantastico	huyền ảo
27	Flautando	như tiếng sáo
28	Furioso	cuồng loạn
29	Giocoso	nhí nhảnh
30	Grave	trang nghiêm, nặng nề
31	Grazzioso	duyên dáng
32	Grotesque	đỏng đảnh
33	Innocente	ngây thơ
34	Lacrimosa	đẫm lệ
35	Lamentabile	than vãn
36	Lugubre	ảm đạm
37	Lusingando	lả lơi
38	Maestoso	uy nghi, hoành tráng
39	Marcato	nhấn tiếng
40	Misterioso	huyền bí
41	Mornorando	rì rầm
42	Nobile	cao thượng
43	Pesante	sầu não, nặng nề
44	Rispluto	quả quyết
45	Rubato	độ nhanh không gò bó
46	Scherzo/scherzando	đùa cợt, bông đùa
47	Simile	cứ thế, giống thế
48	Tragico	bi thảm
49	Tranquillo	thanh thản
50	Vibrato	rung

2d. Về tốc độ chuyển động của âm nhạc (độ nhanh)

TT	Cách viết	ý nghĩa tiếng Việt
1	Largo	cực chậm
2	Larghetto	rất chậm
3	Lento	thong thả
4	Adagio	chậm
5	Andante	chậm vừa
6	Andantino	hơi chậm
7	Moderato	vừa phải

8	Sostenuto	kìm nhịp
9	Allegretto	hơi nhanh
10	Allegro moderato	nhanh vừa
11	Allegro	nhanh
12	Vivo	nhộn nhịp
13	Vivace	rất nhộn nhịp
14	Presto	rất nhanh
15	Pretissimo	cực nhanh

2đ. Một số ký hiệu bổ sung cho độ nhanh

TT	Cách viết	ý nghĩa tiếng Việt
1	Molto	rất
2	Assai	khá
3	Con molto	với sự hoạt bát
4	Comodo	vừa mức
5	Non troppo	không gấp
6	Non tanto	không đến mức thế
7	Sempre	luôn luôn
8	Meno mosso	bớt linh hoạt
9	Pìu mosso	linh hoạt hơn
10	Ritenuto (rit/riten)	hãm lại
11	Ritardando (ritar)	chậm dần
12	Allargando (all/allarg)	ngưng dần
13	Rallentando (rall/rallent)	rải dần
14	Accelerando (accel/acceller)	nhanh dần
15	Stringendo	vội dần
16	A tempo	về độ nhanh như cũ
17	Tempo primo	độ nhanh ban đầu

TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH

Tài liệu trong nước.

1.Nguyễn Bình Định (2004),“Giáo trình lịch sử âm nhạc phương Đông phần Đông Nam Á”, Nhạc viện Hà Nội.
2.Hoàng Hoa (2007), “Giáo trình hòa âm ứng dụng”,NXB Đại học sư phạm.
3.Phạm Tú Hương(2007),“Lý thuyết âm nhạc cơ bản”,NXB Đại học sư phạm.
4.Phạm Tú Hương(2008),“Lý thuyết âm nhạc cơ bản 2”,NXB Đại học sư phạm.
5.Phạm Tú Hương- Vũ Nhật Thăng (1993), Sách giáo khoa hoà thanh, NXB Âm nhạc.
6.Phạm Tú Hương(2004),Lí thuyết âm nhạc cơbản, NXB Đại học Sư phạm.
7.Phạm Minh Khang,Sách giáo khoa hoà thanh, Nhạc viện Hà Nội, 2001.
8.Vũ Tự Lân- Lê Thế Hào (1998), Phương pháp hát và chỉ huy dàn dựng hát tập thể, NXB Giáo dục.
9. Đỗ Hải Lễ (2003), Lý thuyết cơ bản về âm nhạc, Trường Cao đẳng Sư phạm Nhạc Hoạ Trung ương
10. Nguyễn Thụy Loan (2007), “Giáo trình lịch sử âm nhạc thế giới và Việt Nam”, Nhà xuất bản Đại học sư phạm.
11. Hoàng Long- Hoàng Lân (2003), Tuyển tập âm nhạc tuổi thơ, NXB Giáo dục,.
12.Hoàng Long (chủ biên phần Âm nhạc), (2002, 2003, 2004), Nghệ thuật 1, 2, 3, NXB Giáo dục.
13.Hoàng Long (chủ biên), (2002, 2003, 2004, 2005, 2006), Âm nhạc 4, 5, 6, 7, 8,9, NXB Giáo dục.
14. Phạm Phúc Minh (1994), Tìm hiểu dân ca Việt Nam, NXB Âm nhạc, Hà Nội.
15. Nguyễn Thị Nhung (chủ biên), Phạm Phương Hoa (2009), “Giáo trình lịch sử âm nhạc thế giới thế kỷ XX”, NXB Quân đội nhân dân.
16. Lê Đức Sang, Trịnh Hoài Thu (2006), “Giáo trình âm nhạc – phần Ký xướng âm”, NXB Giáo dục.
17. Trịnh Công Sơn (1995), Tuyển tập những bài ca không năm tháng, NXB Âm nhạc.
18. Vũ Nhật Thăng (1998), Thang âm nhạc tài tử cải lương, Viện Âm nhạc, NXB Âm nhạc, Hà Nội.
19. Trịnh Hoài Thu (chủ biên) (2011), “Phương pháp dạy học ký xướng âm trong đào tạo giáo viên âm nhạc phổ thông”, NXB Âm nhạc. 57
20. Trịnh Hoài Thu (2010), Luận án Tiến Sĩ Văn hóa học “Nghiên cứu ảnh hưởng của âm nhạc dân gian tác phẩm khí nhạc mới Việt Nam thế kỷ XX”.
21. Lê Anh Tuấn (Chủ biên) (2006), “Giáo trình âm nhạc tập 1-Lý thuyết âm nhạc”, NXB Giáo dục.
22. Trịnh Tuấn, Lý thuyết âm nhạc cơ bản, Trường Cao đẳng Sư phạm Nhạc Hoạ Trung ương, 1986.
23. Nguyễn Xuân Tứ (2007), “Giáo trình đệm đàn phím điện tử”, NXB Đại học sư phạm.
24. Lương Bằng Vinh (2003), “Nhạc lý cơ bản và nâng cao”, NXB Âm nhạc.
25. Tô Vũ (2002), Âm nhạc Việt Nam truyền thống và hiện đại, Viện Âm nhạc, Hà Nội.
26. Hoàng Văn Yến (2002), Trẻ mầm non ca hát, NXB Giáo dục.
27. Nhiều tác giả (2000), 50 bài hát thiếu nhi hay nhất thế kỷ 20, Đặc san báo Thiếu niên Tiền phong.
28. Nhiều tác giả (2002), Ca khúc thiếu nhi 1945- 2000, NXB Âm nhạc.
29. Nhiều tác giả (1993), Thang âm điệu thức trong âm nhạc truyền thống một số dân tộc Miền Nam Việt Nam, Viện Văn hóa nghệ thuật, thành phố Hồ Chí Minh.

Tài liệu nước ngoài.

Chiulin, Privano (1987),Sách giáo khoa hoà thanh, Nhạc viện Thành phố HCM.
Eric Taylor, The AB Guide to Music Theory, The Associatet Board of the Royal School of Misic.
Spasobine, Lý thuyết âm nhạc, NXB Âm nhạc.
Spasobine - Doubovski - EBceev, Sokolov (1966), Sách giáo khoa hoà thanh, NXB Âm nhạc.
Stefan Kostka - Dorothy Payne (2004), Tonal Harmony with an introdution to twentieth-century music, fifth edition, Published by Mc Graw Hill.
Walter Piston (1989), Harmony - London Victor Gollancz LTD.
Willi Apel (1977), Harvard Dictionary of Music (I,II,III), Second Edition, Revised and Enlarged, The Belknap Press of Harvard Univesity Press, Cambridge, Massachusetts.
V.A. Vakhrameev (1993), Lí thuyết âm nhạc cơ bản, Nguyễn Xinh dịch, NXB Âm nhạc.
Các trang web:

- en.wikipedia.org/wiki/Blues
- vianhem.com/forum/showthread.php?t=24&page=1